Klasztor Benedyktynów

Klasztor benedyktynów w Mogilnie –

kompleks klasztorny powstały w XI wieku, położony nad Jeziorem Mogileńskim. Został ufundowany najprawdopodobniej przez Kazimierza Odnowiciela.

Historia[]

Klasztor został ufundowany przez Kazimierza Odnowiciela w II połowie XI wieku (prawdopodobnie 1047 rok). Benedyktyni zostali wówczas sprowadzeni do

założonego dwa wieki wcześniej grodu na półwyspie wcinającym się w Jezioro Mogileńskie. Zakonnicy pochodzili najczęściej z Nadrenii i Bawarii, zaś klasztor otrzymał w formie nadania dwadzieścia trzy miejscowości w okolicach Mogilna, siedem wsi w okolicach Płocka oraz prawo do dochodów z pięciu dalszych grodów położonych w rejonie Łęczycy. Budowa zabudowań kościelnych i klasztornych rozpoczęła się natychmiast po przyjeździe mnichów. Obiekty były wznoszone z dostępnych w okolicy granitu i wapienia. Mogileńscy benedyktyni uczestniczyli w szerzeniu chrześcijaństwa na Mazowszu i Kujawach, a ich

społeczność rozrosła się na tyle, że w 1145 przejęli oni kościół św. Jakuba i kościół św. Klemensa w Mogilnie.

Stare zabudowania klasztorne zostały przebudowane w stylu póżnoromańskim, po zniszczeniu ich przez oddziały księcia Władysława Odonica i konflikcie zakonników z księciem Władysławem Laskonogim. Wzgórze zajmowane przez benedyktynów zostało otoczone kamiennym murem w XIII wieku, co miało uchronić świątynie przed rabunkami i napadami. W 1499 roku dotkliwy pożar nawiedził miasto i uszkodził także klasztor. W XV wieku dokonano kolejnej przebudowy, która nadała klasztorowi cechy gotyckie.

W kolejnych stuleciach rola polityczna klasztoru spadła, zniszczeniu ulegały także zabudowania. Dopiero w XVIII wspólnota benedyktynów na nowo zaczęła przeżywać rozkwit i dokonała

przebudowy kompleksu klasztornego w stylu barokowym, która miała miejsce w latach 1760–1797. W 1773 po I Rozbiorze Polski Mogilno znalazło się pod zaborem pruskim, a nowe władze przejęły majątek klasztorny, a w 1816 zabroniły przyjmowania nowicjuszy. W 1833 klasztor został całkowicie zamknięty, a budynki oddane miejscowym katolikom (kościół) oraz ewangelikom (zabudowania klasztoru z przeznaczeniem na szkołę). Po 1880 w budynkach mieścił się szpital, przy czym kościół klasztorny nadal pełnił funkcję

parafialne. Po powrocie Mogilna do Polski w klasztorze ponownie mieściła się szkoła oraz przytułek, w 1934 przeprowadzono remont, natomiast w czasie II Wojny Światowej niemieccy hitlerowcy rozlokowali w nim kolejno obóz przejściowy, obóz jeniecki, więzienie dla Żydówek oraz szpital.

W latach 70. XX wieku naukowcy z UMK podjęli badania archeologiczne i historyczne w klasztorze, dokonano wówczas również remontu obiektu.

Architektura i wyposażenie[]

Kościół św. Jana Ewangelisty[]

Wejście stanowi osiemnastowieczna brama z wyrytą datą 1065, która upamiętnia fundację w XI wieku. Przed budynkiem stoi odsłonięty w 1998 roku pomnik św. Wojciecha dłuta Stanisława Ruty. Zabudowania oddziela mur z 2 połowy XVII wieku, na którym widnieje data 1934. Wieże są niezbyt wysokie, zakończone hełmami. Zbudowane zostały po rozebraniu jednej romańskiej wieży w 1793 - 97, w 1913 roku dobudowano przedsionek. Zachodnia fasadama fragment nietynkowanej cześci gotyckiej, lecz obecnie pochodzi ze stylu późnobarokowego. Kościół jest trójnawowy. Nawa główna i prezbiterium jest zwieńczona sklepieniem gwiaździstym, a nawy boczne mają bardzo rzadkie sklepienie kryształowe. Ściany są otynkowane z wyjątkami specjalnie pozostawionych miejsc z murami romańskimi. Wyposażenie wnętrza pochodzi z 2 poł. XVII wieku. i ma cechy rokokowe oraz przejściowe od baroku do klasycyzmu. W okazałym klasycystycznym ołtarzu głównym, znajdują się rzeźby czterech świętych benedyktyńskich - papieży i biskupów. Pośrodku znajduje się obraz Matki Bożej Śnieżnej z początku XVII wieku, a w zwieńczenie wkomponowano okno z witrażem Ukrzyżowanie z 1890 roku. O zakonnej przeszłości świątyni przypominają stojące po bokach prezbiterium stalle z końca XVIII w. W rokokowo - klasycystycznych ołtarzach bocznych umieszczono obrazy św. Benedykta i św. Scholastyki. Po prawej stronie nawy głównej znajduje się rokokowa ambona. W kościele obejrzeć można cztery konfesjonały i dwie ławy z XVIII w. W prezbiterium znajduje się także absyda widoczna w tym wypadku od strony wewnętrzej. Pochodzi ona z czasów romańskich. Rzeźbiony parapet chóru muzycznego oraz prospekt oraganowy (później przekształcony). sa późnorenesansowe z 1 poł. XVII wieku. Na parapecie wtórnie umieszczono dwie późnogotyckie rzeźby świętych. Pod chórem znajduje się malowidło ścienne z 1814 r. pędzla Jana Okrolniewicza, przedstawiające króla Bolesława Śmiałego na tle uproszczonej panoramy Mogilna oraz sześć scen z życia króla i św. Stanisława. Z tyłu kościoła usytuowane są kwadratowe kaplice, kryte sklepieniami żeglastymi z lat 1900 i 1913, z dekoracją sztukatorską. W kaplicy płn. znajduje się barokowy obraz Matki Boskiej Bolesnej z 2 poł. XVII wieku , w sukience srebrnej wykonanej ok. 1700 r.

Klasztor[]

Klasztor przylega do kościoła od strony południowej, którego skrzydła wschodnie i południowe pochodzą z XVI wieku, natomiast część zachodnia powstała w czasie przebudowy w 2 poł XVIII w. Po przekształceniu w XIX w. ma nikłe cechy barokowe, a wraz z kościołem tworzy plan nieregulatrnego czworoboku. Wzmocnieniem murów od strony jeziora są pokaźnych rozmiarów skarpy. Na niewielkim dziedzińcu wewnętrzym (wirydarzu) jest kolista, kamienna studnia z XI wieku, głęboka na 8 m, która w końcu XV wieku została zasypana i odnaleziona przez archeologów. Do podziemi wchodzi się obecnie obok zachrystii. Pierwszym pomieszczeniem jest położona pod prezbiterium krypta wschodnia, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Od strony wschodniej znajduje się niewielka absyda, na przeciwległej ścianie widoczna jest niewielka wnęka, a po jej bokach przejścia przebite w 1913 roku. W czasie prac wykopaliskowych w latach 1970 - 1976 odnaleziono tu m. in. kamienną podstawę ołtarza oraz wykonany z cegieł grobowiec jednego z opatów. Po zakończeniu badań kryptę urządzono w formie kaplicy - z ołtrazem w absydzie, co ma przypominać, że kiedyś pełniła funkcje dolnej części prezbiterium. Na kryptę zastała zamieniona po obniżeniu i założeniu sklepienia w końcu XIII wieku lub w pierwszej poł. XIV w. Z pierwszą kryptą sąsiaduje krypta środkowa, znajdująca się pod przednią częścuią nawy głównej, której czasu powstawania nie ustalono. Ma on rzut litery T, a mury romańskie i gotyckie ukryte są częściowo pod drewnianą obudową. Największe zainteresowanie budzi kopia ukrytej we wspomnianym grobowcu opackim częściowo uszkodzonej glinianej akwamanili z XII w, - naczynia liturgicznego na wodę wykonanej w kształcie zwierzęcia, zapewne lwa (oryginał znajduje się w Toruniu w muzeum). Łukowatym korytarzem przechodzimy do krypty zachodniej (przejście przebito w 1913 roku, gdy krypta ta została odkryta), pierwotnie pełniąca zapewne funkcje chóru zakonnego. Kwadratowa krypta usytuowana jest pod dawną wieżą i nakrywa ją na jednym masywnym filarze kamiennym romańskie sklepienie krzyżowe., jedno z najstarszych zachowanych sklepień w Polsce, Wykonane zostało z martwicy łąkowej i składające się z czterech pól. Od strony południowej widoczny jest fragment dawnego korytarza wejściowego do krypty.

Źródło[]

Ratajski Grzegorz, Mogilno